Na 43. sesji komisji dziedzictwa UNESCO w sobotę wpisano na prestiżową listę tej organizacji kopalnie krzemienia pasiastego i neolityczne osady w Krzemionkach Opatowskich — poinformowała agenda ONZ na swoim profilu na Twitterze.
Krzemionki pod Ostrowcem Świętokrzyskim (nazywane także Krzemionkami Opatowskimi) to region prehistorycznych kopalń krzemienia pasiastego oraz związanych z nimi pradziejowych osad. Poza Krzemionkami są to kopalnie «Borownia» i «Korycizna» oraz neolityczna osada na wzgórzu «Gawroniec».
Obszar ten, pod nazwą «Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego», Polska zgłosiła do wpisania na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO na początku 2018 r. We wrześniu ub.r. do Krzemionek przyjechał ekspert ciała doradczego UNESCO – ICOMOS (Międzynarodowa Rada Ochrony Zabytków). Wiosną br. ICOMOS na podstawie opinii eksperta wydał pozytywną rekomendację odnośnie do wpisu i przesłał ją do UNESCO; opinia taka nie jest wiążąca dla UNESCO.
Prehistoryczny region górniczy jest położony na północno-wschodnim skraju Gór Świętokrzyskich, w powiatach ostrowieckim i opatowskim, na terenie gmin: Bodzechów, Ćmielów i Ożarów. Obszar ten o powierzchni 349,2 ha złożony jest z czterech części: głównego pola górniczego w Krzemionkach, dwóch mniejszych pól górniczych «Borownia» i «Korycizna» położonych w tej samej strukturze geologicznej oraz stałej osady górników prehistorycznych w Gawrońcu – jej mieszkańcy dokonywali obróbki otrzymywanego z kopalni materiału, który następnie służył wymianie handlowej.
Jak podkreśliło w komunikacie na swojej stronie internetowej Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, kompleks Krzemionek jest «jednym z największych znanych ludzkości elementów przemysłowego dziedzictwa archeologicznego pradziejów». «Jego unikatowość polega na czytelnym zachowaniu śladów prehistorycznej aktywności człowieka skupionej na wydobyciu i przetwarzaniu krzemienia na ogromnym obszarze» – zaznaczono.
W połowie czerwca włodarze trzech gmin, na których terenie znajdują się unikatowe ślady pradziejowego górnictwa, podpisali list intencyjny w sprawie utworzenia tu parku kulturowego. Utworzenie parku kulturowego – który jest jedną z form ochrony zabytków — ma być krokiem na rzecz ochrony wartości kulturowych i przyrodniczych tego terenu.
Wicedyrektor Narodowy Instytut Dziedzictwa Mariusz Czuba w lutym podczas spotkania w Krzemionkach podkreślił, że jest to «absolutnie najważniejszy obiekt archeologiczny w Polsce, jeden z najważniejszych na świecie».
«O tym mówiono od wielu lat, od momentu odkrycia (…) Okazało się, że w centrum Polski znajduje się coś, co możemy określić pierwszym w dziejach ludzkości zagłębiem przemysłowym. Wydobywając kamień, obrabiając go i transportując na daleką odległość, żyjące tu społeczności stworzyły coś na wzór cywilizcji przemysłowej» – dodał Czuba, zaznaczając, że w środowisku archeologów Krzemionki już dawno były uważane za zabytek o światowym znaczeniu.
Kopalnie krzemienia pasiastego w Krzemionkach odkrył w 1922 r. urodzony w Ostrowcu geolog prof. Jan Samsonowicz. Szybko uznano je za zabytek. Od 1994 r. stanowią pomnik historii, a od 1995 r. także rezerwat przyrodniczy.
Podostrowieckie prehistoryczne kopalnie krzemienia pasiastego pochodzą z młodszej epoki kamienia i wczesnej epoki brązu (funkcjonowały pomiędzy IV a II tysiącleciem p.n.e). W Krzemionkach zlokalizowano ok. 4 tys. szybów połączonych siecią chodników; szyby mają do 9 metrów głębokości. W kopalniach ze skał wapiennych wydobywano krzemień, który służył do wytwarzania narzędzi.
W Krzemionkach bardzo dobrze zachowała się zarówno podziemna architektura — wyrobiska oraz chodniki, którymi poruszali się górnicy — jak i krajobraz na powierzchni — w dalszym ciągu można obserwować leje poszybowe, dawne wejścia do kopalń otoczone fałdami gruzu wapiennego. W Krzemionkach można też zobaczyć – w przeciwieństwie do innych tego rodzaju obiektów archeologicznych — różne typy kopalń: od najpłytszych jamowych, przez niszowe po głębokie filarowo-komorowe i komorowe.